(στην ελληνική μυθολογία)
Ὁ ἀρχαῖος Ἕλληνας πίστευε πώς τά πάντα στόν κόσμο ἦταν διαποτισμένα ἀπό τήν ἐνέργεια ἀγαθοποιῶν καί κακοποιῶν δαιμόνων. Ἐπειδὴ, κατά τόν Decharme, ἡ ἑλληνική φαντασία δέν ἔδωσε σέ αὐτές τίς ὑπάρξεις ἀνθρώπινη μορφή, εὔκολα διακρίνεται ἡ φυσική τους προέλευση. Ὁ ἀέρας, ἡ θάλασσα, ἡ γῆ, τό πῦρ, οἱ νύμφες καί ἄλλα εἴδη βρίσκονταν μυστικά κρυμμένα στίς αἰτίες ἤ τίς ἀφορμές τῶν φυσικῶν φαινομένων.
Ὅμως αὑτός ὁ κατακερματισμός τῆς λατρείας καί τοῦ φόβου γεννᾶ καί τόν σεβασμό στήν Φύση. Ἡ φύση γιά τόν ἀρχαῖο Ἕλληνα ἦταν ζωντανή διότι, ὅπως γράφει καί ὁ σύγχρονός μας ποιητής Δ. Π. Παπαδίτσας
Ἥλιος κι ἀγέρι καί ρυάκια καστανῆς μου γῆς
Κι οὔτε ἕνα φύλλο δρυός χωρίς κι ἕναν Ἑρμῆ κατάκοπο
χωρίς Νιόβης παράπονο.
Ὅλα ἔκρυβαν κάτι τό θεϊκό ἤ τό δαιμονικό, τό καλό καί τό κακό σύμμεικτα κυρίως, ἤ στό τέλος ξεκάθαρες οἱ δύο ἀρχές, τά καλά καί τά κακά δαιμόνια. Ἐποχή μύθου, ναί. Ἡ μυθολογία ἑλκυστική, γοητευτική μητέρα τῆς ἀνθρώπινης σκέψης, ὄχι χωρίς λόγο, χωρίς λογική. Προσωπικῶς πιστεύω πώς μυθολογία ἔχει κάθε ἐποχή. Μήπως καί οἱ σημερινές τεχνολογικές ἐπιτεύξεις δέν εἶναι μιά μυθολογική προέκταση στήν ἐποχή μας, ὅταν πρίν λίγο καιρό μᾶς φαίνονταν ἀπίστευτες; Ὅλοι μας γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε καί πεθαίνουμε σέ μιά μυθολογία· τά σύμβολα ἀλλάζουν, ἡ οὐσία δέν πεθαίνει ποτέ.
Ὁ Στράβων στά Γεωγραφικά του (Α΄, 8) ὑπεραμύνεται τῆς μυθολογίας ἔναντι τῶν ἀντιρρήσεων τοῦ Ἐρατοσθένους. Δέν εἶναι ἀλήθεια, τονίζει, τά λόγια τοῦ Ἐρατοσθένους, ὁ ὁποῖος λέγει πώς οἱ ποιητές εἶναι γιά νά ψυχαγωγοῦν καί ὄχι γιά νά διδάσκουν (οὐδὲ γὰρ ἀληθές ἐστιν, ὃ φησὶν Ἐρατοσθένης, ὅτι ποιητὴς πᾶς στοχάζεται ψυχαγωγίας, οὐ διδασκαλίας).
Ὁ Στράβων ἀντιλέγει πώς οἱ ἑλληνικές πόλεις ἐκπαιδεύουν τήν νεότητα ὄχι γιά ψυχαγωγία ἀλλά γιά σωφρονισμό. Ἡ σπουδαιότητα τοῦ μύθου εἶναι μεγάλη, διότι ἀρχικῶς τόν ἀποδέχτηκαν, ἐκτός ἀπό τούς ποιητές, οἱ πολιτεῖες καί οἱ νομοθέτες. Εἰσαγωγή στήν φιλομάθεια εἶναι ἡ ἀγάπη γιά τόν μῦθο. Ὁ μῦθος φέρει πάντοτε μιά νέα ὀπτική: δέν μιλᾶ γιά τήν πραγματικότητα ἀλλά γιά μιά διαφορετική ἐκδοχή της. Λέγει ἀκόμη ὁ γεωγράφος πώς τό τερατῶδες (ὅπως τά φανταστικὰ ὄντα Λάμια, Γοργώ κ.ἄ.) προκαλεῖ διφυές συναίσθημα: φρικῶδες καί εὐχάριστο. Ἡ δεισιδαιμονία ἐπίσης ὑπῆρξε χρήσιμη γιά τήν μυθολογία (δράκοντες, ὅπλα θεῶν ὅπως τρίαινα, κεραυνός, αἰγίδα κ.ἄ.) διότι οἱ ἱδρυτές τῶν κοινωνιῶν τήν χρησιμοποίησαν πρός ἑκφοβισμό τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων.
Φαίνεται τό σέβας καί ὁ φόβος ἰσχύει γιά ὅλες τίς κοινωνίες ὅλων τῶν χρόνων, θά λέγαμε ἐμεῖς.
Οἱ ἀρχαῖοι διατήρησαν τήν μυθολογία, συνεχίζει ὁ Στράβων, γιά τήν ἐκπαίδευση τῶν παιδιῶν μέχρι τήν ὡρίμανσή τους. Ἀργότερα διδάσκεται ἡ ἱστορία καί ἡ φιλοσοφία. Ἄλλωστε οἱ πρῶτοι ἱστορικοί καί φυσικοί ἔγραψαν καί μύθους. Ὁ ποιητής μάλιστα, χρησιμοποιώντας τούς μύθους γιά τήν ἐκπαίδευση τῶν νέων, φρόντιζε νά βάζει σέ αὐτούς ἕνα μέρος ἀλήθειας συμπληρωμένο μέ ψέματα. Ὅπως οἱ Μοῦσες τοῦ Ἑλικῶνος εἶπαν στόν Ἡσίοδο πώς ξέρουν νά λένε ἀλήθειες, ἀλλά ξέρουν ἐπίσης νά λένε ἀλήθειες ἀνακατεμένες μέ ψέματα.
Ἡ μυθολογία, φρονοῦμε, ἔχει τήν ἀναδρομική σοφία τῶν παιδικῶν ποιημάτων καί παραμυθιῶν.
Εκδόσεις Εστίας
Εικόνα: Staatlichen Berlin